آبیاری سطحی در افغانستان

Posted by:

|

On:

|

تقريظ

مسلم است مسئله آب وآبياري درجهان وبخصوص دركشورما افغانستان يكي ازجمله مسائل مهم وحياتي درجهت بقا وآسوده حالي يا رفائيت مردم بشمار ميرود كه جهان بشريت بايد آنرا ازطريق كنجكاوي علمي وتحقيقي هرچه بهتروبيشتراصلاح كرده ودرصورت امكان تقويه نمايند. زيرا ازآنجائيكه شواهد نشان ميدهد اين ثروت طبيعي بشر كه اصلي آنرا نزولات جوي تشكيل ميدهد تقريبآ بتدريج كم شده ميرود خصوصآ آبهاي نوشيدني يا شیرين كه اين البته يك خطرجدي رادرآينده براي انسانها ببارخواهد آورد.

ازجمله حدود 13.5 میلیون هكتار اراضي سطح كره زمين صرف ده فيصد آنرا زمين هاي زراعتي تشكيل ميدهد كه 40 فيصد اين رقم درمناطق مرطوب و30 فيصد درمناطق خشك ،15 فيصد درمناطق نيمه خشك وبلاخره 5 فيصد ديگردرمناطق دشتي وصحرائي واقع ميباشد. كه زارعت درين سه منطقه اخيرالذكربدون آبياري امكان نخواهد داشت وطوريكه ثابت گرديده است حاصلات وتوليدات زراعتي با استفاده ازآبياري دوچند وسه چند شده است. بنابرآن طوريكه يادشده 60 فيصد اراضي زراعتي بآب وطرزآبياري ضرورت دارد. طوريكه درادبيات ذكراست وسيع ترين اراضي تحت آبياري دربحراعظم آسيا وجود داشته كه بنام منطقه زراعت آبي مشهوربوده وياد ميشود. كشورهاي مهم وعمده كه دراين قاره ساحات وسيع را تحت آبياري دارند عبارت انداز كشورهاي چين ، هند وپاكستان كه حدود 80 فيصد اراضي تحت ابياري رادرين قاره دربردارد.  دركشورما نيزقلت آب وآبياري دراكثرنقاط وجود داشته واشتباهاتي نيزازقديم الايام درمورد سنجش و تخمین درست آب دراراضي مختلف زراعتي مناطق كشور صورت گرفته كه بايد بخيربعدازبميان آمدن صلح عمومي درداخل مورد اصلاح قرارگرد.

اين رساله كه تحت چوكات يك اثرعلمي تحريرگرديده است مجموعآ 165 صفحه بوده كه داراي فهرست مندرجات (دراول) ،مقدمه ،مآخذ(درآخر) و33 جدول درمتن ميباشد. اثرمذكورميتواند بحيث يك منبع يا مآخذ معلوماتي خوبي عمل نموده وهم درتدريس مضمون آبياري ازاثرمذكوراستفاده صورت گيرد. طوريكه فكرميكنيم تهيه ، ترتيب وتحرير اين رساله درشرايط فعلي براي ترفيع كدري شان قناعت بخش بوده وبدرجه پوهنملي كافي دانسته ميشود.

با احترام

پوهاند دكتورغلام رسول امیری

استاد پوهنحئ زراعت پوهنتون هرات

مقدمه

مسئله عمده عصرما كمبود آب آشاميدني وآب زراعتي وصنعتي است. زندگي انسان با آب ، خاك ونبات شكل گرفته وزوال آن نيز میتواند به حيات او پايان بدهد. لفظ آدم ازكلمه عربي به معني خاك يا زمين گرفته شده است. درزبان لاتين لفظ آدم ازواژه HUMUS يا homo يا مواد زنده خاك مشتق شده است. يكی ازمشكلات امروزي ها قطع ارتباط با پيشنه خود مي باشد كه همين امرسبب شده است با عناصرطبعی نیزقطع آب رانمايم.

توزيع وتنوع نباتات درسطح كره زمين همانند شكوفائي تمدن ها بيش ازهرعامل ديگربه وجود آب بستگي دارد. درمناطقي كه بارندگي ، باد وتوزيع آب آن درطول سال نسبتآ يكنواخت است پوشش نباتي انبوه ميباشد. ازين مناطق ميتوان جنگلهاي پرباران نواحي استوا را نام برد درصورتيكه اگربارندگي كمترباشد جنگلها جاي خود را به علفزارها داده وچنانچه بارندگي بازهم تقليل پيدا كند مناطق نيمه كويري (نيمه بياباني وصحرا) با بوته پراكنده وبالاخره نواحي كويري وبيابانهاي به اصطلاح بي آب وعلف بوجود مي آيد. وجود آب وخاك باعث حاصلخيزي فزيكي وكيمياوي آن شده وحركت مواد غذائي را ازخاك به طرف ريشه ها تسهيل ميكند.

فعاليت هاي متابوليكي حجرات نباتي بستگي به وجود آب دارد مثلآ باكم شدن مقدارآب داخل بذرها فعاليت زيستي وتنفسي آنها كاهش مي يابد اما به محض اينكه بذرها درمجاورت يا داخل آب قرارگيرد، تنفس ورشد آن شدت مي گيرد وبرای این عمل وعمليه تركيب ضيائي (فتوسنتز)  وجود آب ومواد معدني الزامي است.

آب به چهاردليل درسيستم نباتي حائزاهميت است:

  • آب به عنوان ماده تشكيل دهنده پروتوپلازم سلولها
  • آب به عنوان حلال مواد معدني وگازها
  • آب به عنوان ماده ايكه وارد تركيب كيمياوي ميشود.
  • آب به عنوان عامل توليد فشاروآماس

آب يكی ازمهمترين عوامل درتوليد محصولات زراعتي است. آب درحدود 70 فيصد وزن زنده نباتات غيرچوبي را تشكيل ميدهد وبشكل مستقيم درفرآيند هاي حياتي ميتابوليزم همچون تنفس ، فتوسنتز وانتقال عناصرغذائي نقش دارد. تقريبآ 3|2 مساحت زمين پوشيده ازآب است و97% آب كره زمين شوراست و3 % باقيمانده كه شيرين است حدود 77 % آن دريخچالها با توده هاي يخي مناطق قطبي زمين محبوس است. وبقيه آب كه درمجموع آن 0.6 % كل آب است ،آب قابل دسترس انسان ، حيوانات ونباتات را تشكيل مي دهد.

آب راميتوان مهمترين منبع كره زمين دانست. كه درحاليكه ميتوان ازخورشيد وباد ويا حركت آب انرژي بدست آورد ولي هيچ جايگزيني براي آب وجود ندارد. 1.6 مليارد كيلومترمكعب آب درسطح زمين وجود دارد. درحقيقت 0.003 كل آب هاي زمين قابل استفاده جهت مصارف آشاميدني وزراعتي است.

منابع تجديد شونده آب شيرين زمين تنها 0.000008 درصد آب هاي روي زمين را تشكيل ميدهد وبه اساس آمارUNDP درحاليكه 81 فيصد جمعيت افغانستان به اب آشاميدني صحي دسترسي دارند درحاليكه 81 % جمعيت هندوستان و84 % جمعيت ايران به آب آشاميدني دسترسي دارند. گرچه اكنون دردنيا حدود هزارمليون هكتارزمين زير كشت ميرود ولي تنها 20 % ازين زمينهاي آبياري ميشوند. بنابراين با وجود اين ، همين مقداربيش از40 % توليدات زراعتي دنيا را فراهم مي كند.

درمناطق خشك چون خاورميانه ، هند ، غرب آفريقا ونقاط ارآستراليا  يا بارندگي نيست ويا مقداران كم است وآب لازم براي محصولات بطوركلي ازطريق ابياري تامين ميشود.

آبياري سطحي روش قديمي بوده كه هنوزهم رايجترين شيوه دردنيا است. دراين روش با استفاده ازشيوه هاي آبياري كرتي ، نواري ، رديفي آب روي سطح زمين پخش ميشود. بيش 95 % كل آبياري به اين طريق انجام ميشود وبه 5 % آبياري ديگربه روش آبياري باراني وقطره اي انجام مي يابد . آب مورد نيازبراي آبياري ازيك منبع (مثلآ چاه ، كاريز، رودخانه يا مخزن ) وازطريق كانال يا لوله تآمين وحتي الامكان بطوريكنواخت روي زمين توزيع مي شود. آبياري (Irrigation) كوششی است كه انسان بعمل مي آورد يا سيكل هيدرولوژي (دوران آب ودرطبيعت ) رادرجهت توليد محصولات زراعتي بطورموضعي تغيير دهد. يا آبياري مجموعه عمليات وكوشش هاي گفته ميشود كه قبل ازاجراي آبياري بايد صورت پذيرد تا ازمجموعه آب ، خاك ونبات بطور خوب استفاده به عمل آيد.

اهداف آبياري عبارتانداز:

الف- آبياري به منظور افزايش محصول

ب- آبياري به منظوراصلاح زمين ومحيط رشد

ج- آبياري به منظور تعديل توزيع جمعيت

د- آبياري به منظور خود كفائي وامنيت ملي

ه- آبياري به منظور كاهش اثر خشكسالي

توسعه تمدن ها همواره درگروموجوديت وفراوانی آب بوده است. نخستين تمدن هاي بشري درنقاطي شكل گرفته است كه ازآب وخاك خوب بهره مند بودند. به همين دليل تمدن هاي اوليه مصروبين النهرين (عراق) به تمدن آبي (hydraulic civilization ) معروف مي باشند. كلمات آب وآباداني به معني تمدن يا شهر است كه ازواژه آب گرفته شده است.ازنظرنياكان ما آب مايه زندگي بوده ، براي آنها آب بدين جهت ازچشمه ها مي جوشيد كه دررودخانه جاري مي شد زيرا موجود زنده بشمارميرفت. عبريها هميشه ازآب به عنوان آب زنده وعربها ازان به نام آب جاري ياد مي كردند.

مصري هاي قديم درنوشته هاي خود آب راشكل زيگزاگ مي نوشتند كه موجودي با حركت وخزنده شبيه مارراتداعي مي كند. آب دراديان شرق نه تنها عامل تميزكننده پليدي بلكه هديه كننده زندگي وتجديد كننده خوشی ها است وباران را  رحمت آسماني ميدانند وآب را به عنوان هديه بهشتي مي خوانند.