نویسنده: پوهاند عبدالرحیم «امید»
استاد پوهنځی زراعت پوهنتون هرات
سال: 1398 ھ ش
چکیده:
افغانستان عزیزما یک کشورکوهستانی است که سمت شمال شرق وصفحات مرکزی آن مرتفع و دارای اقلیم سرد و بارنده گی و برف زیاد و سمت شمال آن هموار ومعتدل و بارنده گی متوسط، سمت غرب آن که دامنه استیپ های شمال است، بارنده گی متوسط و خشک، سمت جنوب آن دارای بارنده گی کم واقلیم گرم بیابانی و نیمه بیابانی، سمت شرق آن بارنده گی نسبتاً زیاد ودارای اقلیم معتدل – مدیترانه ای و مونسونی میباشد.
این کشوربا داشتن 15 دریا و دریاچه درحدود 67 -57 میلیارد مترمکعب آب های جاری همه ساله بوده که متاسفانه بیشترازنصف آن به طور رایگان به آسیای میانه – پاکستان وایران سرازیرمیشود.
دراین مقاله خواستم که علل خشکسالی های اخیر و پدیده بیابان زدایی درطول 50 سال اخیر را درافغانستان مورد بررسی قرار دهم.
هدف ازتحریراین مقاله تشخیص منطق بیابانی و طرق مقابله با این پدیده طبیعی می باشد. زیرا درکشور عزیزما این مشکلات طبیعی باعث بجا گذاشتن اثرات بد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی وطبیعی گردیده است که قابل اندیشه می باشد.
روش تحقیق ما دراین مقاله زیادترکتابخانه ای و ساحوی بوده که ازسروی و تحقیقات معتبرداده های آن بدست آمده است.
اهمیت این موضوع برکسی پوشیده نیست که خشکسالی ها و بیابان زدایی درهمه جا اثرات شوم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را از خود به جا می گذارد. ازهمه مهم تراینکه باعث مهاجرت های محیطی، فقر و وابستگی گردیده که سال های طولانی دوام می نماید.
درپایان این مقاله شیوه های مقابله با خشکسالی و پدیده بیابان زدایی مشخص شده که میتوان راهنمایی خوبی برای دست اندرکاران بخش زراعت، دامداری و باغبانی درکشورما باشد.
واژه های کلیدی:
اقلیم، خشکسالی، مناطق خشک، نباتات مقاوم، آب خیزداری، مهاجرت، طبیعت ونزولات جوی
مقدمه:
تغییراقلیم، گرم شدن کره زمین، آلوده گی محیط زیست، کاهش جنگلات چراگاه ها وحیات وحش (تنوع جنیتیکی) باران های اسیدی، نازک شدن و سوراخ شدن قشراوزون، ازدیاد گازهای چون کاربن دای اکساید، کاربن مونواکساید، هایدروجن سلفاید، نایتریت ها، آمونیا، بیابان زدایی ها، استفاده بی رویه از CFC ها، جنگ های خانمان سوز وبلاخره خشکسالی ها) ازجمله مشکلات عمده درکره زمین میباشد که یگانه نظامی است که درآن آثارحیات دیده شده است.
ازعمرکره زمین تقریباً 4.5 میلیارد سال می گذرد ولی ازپیدایش انسان درحدود نیم میلیون سال می گذرد (12 ص7)
دراین مدت بیشترین تخریبات یا طبیعی بوده یا انسانی که بدبختانه ازکشف آتش وانقلاب صنعتی به بعد بیشترین تخریبات و ویرانی ها درسطح کره زمین توسط انسان صورت گرفته است.
آب وهوا واقلیم یکی ازعوامل مهم محیطی است که بالای زنده گی بشر، محصولات نباتی، پرورش حیوانات ومحل بود و باش انسان ها تاثیر بسزایی می داشته باشد.
خشکسالی پدیده ای است که درهرمنطقه وکشورچه دارای آب وهوای خشک باشد وچه مرطوب اتفاق می افتد و با خشکی وکم آبی فرقی ندارد. خشکی در واقع همان خشکی آب وهوا است و درشرایط ومناطقی حاکم است که اوسط بارش سالانه قابل دسترس درآن منطقه به طوردایم کم باشد.
کم آبی درمناطقی رخ می دهد که دراستفاده ازمنابع آبی اسراف صورت می گیرد وبیشترین آب آن منطقه به هدرمیرود.
خشکسالی:
خشکسالی عبارت ازکم شدن نزولات جوی (برف، باران، ژاله، مه، شبنم) ازاوسط مقداربارنده گی درطی یک سال دریک منطقه می باشد. (فعلاً اوسط مقداربارنده گی درافغانستان 210 ملی متر) هرسالی که مقدار بارنده گی ازاین اوسط کم باشد خشکسالی رخ میدهد. متأسفانه درکشوری که 67 میلیارد مترمکعب آبهای جاری در15 دریا و دریاچه خود دارد. درحدود 18.2 میلیارد مترمکعب آب های زیر زمینی می داشته باشد. خشکسالی های پی درپی درطول یک قرن اخیردرکشورما خسارات زیاد اقتصادی دربخش محصولات نباتی وحیوانی وهم چنان تلفات به بارآورده است.
تقویم خشکسالی های اخیر:
خشکسالی سال 1318 درتمام مناطق افغانستان
خشکسالی های سال های 1324 – 1327 – 1332 درمناطق جنوب کشور
خشکسالی های سال های 1340 – 1341 – 1342 درمناطق مرکزی کشور
خشکسالی های سال های 1349 و 1350 درمناطق شمالی، شمال شرق و نقاط مرکزی کشور
خشکسالی های سال 1352 درشمال افغانستان
خشکسالی های سال 1359 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال 1369 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال های 1377 و 1379 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال های 1380 و 1382 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال های 1384 و 1385 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال های 1386 و 1387 درغرب وجنوب کشور
خشکسالی های سال های 1388 و 1396 درغرب وجنوب کشور (10ص15)
اهمیت آب:
آب زمانی به عنوان عامل حیاتی مطرح میشود که برای نیازمندی های انسان ناکافی باشد و یا برای سلامت انسان ایجاد مخاطره نماید.
افغانستان درمنطقه خشک و نیمه خشک کره زمین قرار دارد خشکسالی نوع عارضه آب وهوای است که نتایج آن عبارت اند از:
- کاهش جریان سطحی آب دردریاها، دریاچه ها، جهیل ها وآب های ایستاده وپاین رفتن سطح ایستایی آب های زیر زمینی (پاین رفتن سطح آبهای زیر زمینی)
- کاهش رطوبت خاک
- افزایش تبخیر
- افزایش نیازآبی نباتات
- عدم رشد محصولات زراعتی وصنعتی
- فرسایش خاک
- مشکلات شهری
- نابودی کشاورزی و دامداری
- افزایش علف های هرز و حشرات وهمچنان شیوع امراض نباتی وحیوانی
- کاهش تولیدات غذایی
- تقلیل سطح حفظ الصحه وتغذیه
- کاهش حاصلات وبوجود آمدن فقر (12ص74)
- وبلاخره نابسامانی های اقتصادی واجتماعی ازقبیل تورم، بحران، افزایش واردات و قروض خارجی، کسرتوازن تجارتی، وابستگی وعدول ازبرخی ازسیاست های داخلی وخارجی، ضعیف شدن مدیریت آبخیزداری وبهره برداری ازمنابع آبی زیر زمینی و رو زمینی.
- فقروکمبود درآمد
- تسریع وتشویق مهاجرت ها وغیره
راه حل ها:
- ایجاد تعادل بین ظرفیت های بهره گیری ازمنابع طبیعی حوزه وجمعیت انسانی
- ایجاد برنامه حفاظتی آب
- تهیه اطلاعات وداده های مورد نیاز
- حوزه آبریزبه مدیران
- عملیات آبخیزداری (ذخیره آب و جلوگیری ازفرسایش خاک)
- بهره گیری مناسب ازمزارع، جنگلات، مراتع وچراگاه ها
- تأمین علوفه مورد نیازدام ها
- اصلاح اراضی زراعتی
- تقویت منابع آب
- مهارسیلاب ها
- احداث فارم های که به آب کمترنیازدارند
- جلوگیری ازآلوده گی آب، فرسایش آب وهدر رفتن آب
- اجرای برنامه تحقیقاتی از وضعیت اکوسیستم حوزه آبریز
- آموزش آبخیزداری به افراد جامعه
- جلوگیری ازتخریب اراضی
- حفاظت، اصلاح واحیای منابع آبی رو زمینی و زیر زمینی
- افزایش تولید
- پیشگیری ازخسارات
- صرفه جویی درهزینه ها ومصارف آب
- افزایش ارزش زمین و سرمایه ها
- حفاظت اراضی جنگلی
- حفاظت واصلاح مراتع
- مهارفرسایش خندقی
- حفاظت حاشیه رود خانه ها واصلاح لغزش ها
- کتنرول فرسایش جاده ای
- برنامه ریزی با هدف توسعه روستایی وتوسعه جامع آبخیز(طرح های تأمین آب وبهبود جاده ها)
- گسترش فرهنگ آبخیزداری دربین جامعه
- هماهنگی درپروژه های عمرانی
- اجرای طرح ها به منظوراستفاده بهینه از اراضی
- ایجاد فضای شناخت لازم ازمحیط زیست
- تشکیل شورای های عالی آبخیزداری درسطح مناطق
- تهیه طرح های جامع تحقیقاتی واطلاعاتی آبخیزداری
- استفاده صحیح ازمنابع آبخیز
- جایگزینی آبیاری قطره ای، بارانی و زیر زمینی به جای آبیاری غرقابی
- استفاده ازنباتات مقاوم به خشکسالی وخشکی
- پیشگیری ازخطرات احتمالی سیلاب ها
- مدیریت برای حفظ زنده گی حیوانات وحشی
- انتخاب انواع مناسب زراعی وطرح های سیستم های مدیریتی آن
- تعیین وانتخاب محل احداث مخازن آب
- ذخیره آب های زیر زمینی و توسعه آب های سطحی و زیر زمینی
- احیای کاریزها وچشمه ها
- جلوگیری ازآلوده گی آب ها
- توسعه آب های سطحی و زیر زمینی برای مصارف آب آشامیدنی، زراعتی، صنعتی و تجارتی
- جمع آوری اطلاعات هواشناسی، هیدرولوجیک، زراعتی، دامداری، باغبانی، زمین شناسی، مصالح ساختمانی و مطالعه اقتصادی منطقه (12 ص 103)
تقسیم بندی اقلیم ها:
1 – تقسیم بندی اقلیمی به روش گوسن
| تعداد روزهای خشک (D) | نوع اقلیم |
| D بین 300 و 350 روز | بیابانی |
| D بین 200 و 350 روز | نیمه بیابانی شدید |
| D بین 200 و 250 روز | نیمه بیابانی خفیف |
| D بین 150 و 200 روز | مدیترانه ای گرم وخشک |
| D بین 100 و 150 روز | مدیترانه ای گرم |
| D بین 40 و 100 روز | مدیترانه ای معتدل |
| D بین صفر و40 | نیمه معتدل |
| D مساوی به صفر | اگزریک معتدل (3ص5) |
2 –
| تعداد ماه های خشک (D) ویخبندانF | نوع اقلیم |
| D و F 9 تا 10 ماه | نیمه بیابانی سرد |
| D و F 5 تا 8 ماه | استیپی سرد |
| F 5 تا 8 ماه | اگزریک سرد (3 ص6) |
تقسیم بندی اقلیم براساس روش کوپن:
مناطق حاره با حرارت سرد ترین ماه بیش از18 درجه سانتی گراد
- اقلیم گرم وخشک (مقدارتبخیرازبارش بیشتراست)
- اقلیم مرطوب (حرارت سرد ترین ماه بین صفرالی 18 درجه سانتی گراد)
- اقلیم نیمه مرطوب (حرارت سرد ترین ماه کمترازصفردرجه سانتی گراد وحرارت گرم ترین ماه بیشتراز10 درجه سانتی گراد)
- اقلیم قطبی (گرم ترین ماه زیر 10 درجه سانتی گراد) (3 ص4)
- مناطق خشک به جای اطلاق می شود که کمتراز254 ملی متربارنده گی دارند
- مناطق نیمه خشک مناطقی اند که از254 الی 508 ملی مترباران دارند
- مناطق مرطوب به جاهای اطلاق می شود که اضافه تراز 508 ملی مترباران دارند
- آب وهوای فوق العاده خشک (بارنده گی آن کمتراز 100 ملی متر و رطوبت نسبی %10 وحرارت آن تا 40 درجه سانتی گراد)
- آب وهوای خشک (بارنده گی 100 الی 150 ملی متر و رطوبت 12 الی %30 و درجه حرارت 10 الی 30 درجه سانتی گراد)
- آب وهوای نیمه خشک (بارنده گی 250 الی 350 ملی متر و رطوبت نسبی 30 الی % 60 وحرارت 20 الی 30 درجه سانتی گراد)
3 – اقلیم صحرایی:
- درجنوب غرب کشورما با بارنده گی کمتراز 100 ملی متر
- اقلیم مونسون درجنوب و جنوب غرب کشوربا بارنده گی 250 الی 500 ملی متر
- اقلیم مدترانه ای درصفحات شرق کشوربا بارنده گی 130 الی 350 ملی متر
- اقلیم استیپ درنقاط هموارسمت شمال کشوربا بارنده گی 250 الی 500 ملی متر
- اقلیم ناحیه آلپین تندرا بین ارتفاعات 2500 الی 3500 متربا بارنده گی 1250 الی 250 ملی متر
- اقلیم کوهستانی درارتفاعات بالاتراز 3500 متربا بارنده گی سالانه 100 الی 150 ملی متر
- منطقه نیمه صحرایی با بارانده گی سالانه 125 الی 750 ملی متر
- منطقه صحرایی با مقداربارنده گی سالانه 5 الی 125 ملی متر ( 3 ص8)
ساحه زمین های للمی بعضی از ولایات کشوربه اساس بارنده گی وارتفاع از سطح بحر
| ولایات | ساحه للمی به هزارهکتار | ارتفاع ازسطح بحربه متر | حد اوسط بارنده گی سالانه به ملی متر |
| هرات | 325 | 964 | 207 |
| تخار | 290 | 804 | 750 |
| فاریاب | 187 | 715 | 376 |
| بغلان | 154 | 510 | 271 |
| سمنگان | 141 | 642 | |
| بادغیس | 102 | 1080 | 366 |
| جوزجان | 96 | 360 | 226 |
| غور | 93 | 348 | |
| کندز | 83 | 455 | 371 |
| بدخشان | 71 | 1200 | 548 |
| بلخ | 86 | 378 | 197 |
| زرنج | 500 | 34 | |
| فراه | 430 | 50 | |
| سالنگ شمالی | 3100 | 1200 | |
| سالنگ جنوبی | 3150 | 1050 | |
| مجموع | 1628000 (1.6 میلیون هکتارازجمله 4.2 میلیون هکتار) | ||
(1 ص47)
عوامل بیابان زایی:
الف – عوامل طبیعی:
1 – نوسانات اقلیمی
2 – افزایش حرارت هوا
3 – کاهش بارنده گی
4 – کاهش رطوبت نسبی
5 – تغییرات زمین ساختی
ب – عوامل انسانی:
1 – خط مشی اشتباه درکاربرد منابع محیطی
2 – برنامه ریزی نا مطلوب
3 – مدیریت نادرست
4 – افزایش جمعیت
5 – قطع جنگلات
6 – چرای بیش ازحد
7 – فشارتکنالوژیکی
8 – تبدیل کاربرد جنگل وچراگاه به مزرعه
9 – آلوده گی ومسمومیت کیمیاوی خاک
اثرات یا فرایند بیابان زایی:
1 – تخریب خاک شامل فرسایش بادی، فرسایش آبی، کاهش مواد عضوی خاک، سله بستن وسخت شدن خاک، شورشدن وبا تلاقی شدن خاک
2 – تخریب پوشش نباتی تغییر درترکیب انواع، نابودی بعضی ازانواع، کاهش تولید بیولوژیکی وقطع درختان وبته ها
3 – تخلیه منابع آب شامل خشکیدن رود خانه ها، خشکیدن دریاچه ها، تغییردر روان آب سطحی، افت سطح آبهای زیر زمینی وکاهش بارنده گی
اثرات اجتماعی واقتصادی بیابان زایی:
الف – اثرات اجتماعی:
1 – آواره گی جمعیت
2 – مهاجرت جمعیت
3 – گسترش زاغه نشینی
4 – تشکیل نقاط مسکونی جدید
5 – مشکلات بهداشتی
6 – افزایش مرگ و میرنو زادان
7 – کاهش امید زنده گی
ب – اثرات اقتصادی:
1 – اختلال درنظام کاربردی اراضی
2 – کاهش تولیدات زراعتی
3 – کاهش تولیدات حیوانی
4 – کاهش وبی نظمی مکانی و زمانی منابع آب
5 – کاهش سوخت نباتی
6 – معضلات اقتصادی وکاهش درآمد سالانه
7 – کاهش استندردهای زنده گی
(5 ص 121)
پایش بیابان زایی (ارزیابی، نظارت وکنترول):
الف- انتخاب معیار ارزیابی:
1 – تحلیل وضع موجود بیابان زایی
2 – شدت یا نرخ بیابان زایی
3 – خطرات ذاتی
4 – فشارجمعیت انسانی وحیوانی
ب – داده سازی:
1 – داشتن مطالعات میدانی وتحقیقات ساحوی
2 – عکس های هوایی
3 – تصاویرماهواره ای
4 – نقشه های توپوگرافی
5 – نقشه های بیابان زایی
6 – نقشه های موضوعی
(4 ص 12)
نباتات مقاوم به کم آبی (خشکی پسند، شورپسند و ریگ دوست):
1 – گندم للمی
2 – نخود
3 – عدس
4 – کرابیه
5 – بادام
6 – پسته
7 – خنجک
8 – گز(هشت نوع مقاوم به شوری وقلویت)(Tamari ax spp)
9 – اسکنبل Cali gonium Como sum
10 – تاغ Halvxylon
11 – بنوش روسی
12 – بید روسی
13 – ارغوان
14 – عناب
15 – زرشک
16 – نی Fragmatis
17 – حصیر (بوریا)
18 – تاق سیستانی
19 – کما Ferula
20 – بته سبد Stipagrostis sp ریگ دوست
12 – گیاه شورSalsole sp مقاوم به شوری وقلویت
22 – درختچه قره تاغ Nitrarvia Schoberi
23 – ابریشم
24 – عکاسی خاردار و گلدار
25 – سبد Aristida sp
26 – ایشنان
27 – شور
28 – پانیکوم
29 – گزشاهی Tamarix strita
30 – آکاسیا Acacia farnasiana
31 – سیاه تاغ
32 – زرد تاغ
33 – ترات تر زنک
34 – ترخت تاغ
35 – تاغ بلوچی
نباتات مناسب به مناطق بسیارخشک با بارنده گی کمتر از 100 ملی متر (فراه ونیمروز):
1 – گندم
2 – جو
3 – لبلبوقندی
4 – سبزیجات
5 – تنباکوی للمی
6 – نباتات طبی
نباتات مناسب به نواحی نیمه خشک با بارنده گی 100 الی 200 ملی متر (هرات)
1 – گندم
2 – جو
3 – لبلبوقندی
4 – تنباکو
5 – زعفران
درصورتیکه بارنده گی کمتراز300 ملی متر باشد گندم، جو، نیشکر، برنج و رشقه
نباتات مناسب به مناطق نسبتاً خشک با بارنده گی 250 تا 300 ملی متر(هرات و سمت شمال کشور)
1 – گندم
2 – جو
3 – پنبه
4 – لبلبوقندی
5 – دانه های روغنی
6 – تنباکو
7 – کنف
درصورتی که بارنده گی 150 الی 400 ملی مترباشد (هرات وسمت شمال)
1 – گندم
2 – جو
3 – لبلبوقندی
4 – پنبه
5 – کنف
6 – کچالو
7 – خرما
نباتات مناسب باد شکن ها:
1 – گز
2 – تاغ
3 – نی
4 – حصیر
5 – کما
6 – سبد
7 – اشنان Chenepodia Ceae
8 – پانیکوم Panicum
9 – شور
10 – درختچه دیودال Ammodonderon Percicum
| اوسط درجه حرارت ماهانه به سانتی گراد | ||||||||||||||
| مراکز | ارتفاع به متر | جدی | دلو | حوت | حمل | ثور | جوزا | سرطان | اسد | سنبله | میزان | عقرب | قوس | اوسط |
| هرات | 964 | 3 | 6 | 10 | 16 | 22 | 30 | 30 | 28 | 23 | 16 | 9 | 4 | 16 |
| فراه | 700 | 7 | 10 | 16 | 22 | 27 | 32 | 34 | 32 | 27 | 20 | 13 | 9 | 21 |
| چغچران | 2183 | 9- | 7- | 2 | 9 | 13 | 17 | 19 | 18 | 12 | 7 | 2 | 4- | 6 |
| کندهار | 1010 | 5 | 8 | 14 | 20 | 26 | 30 | 32 | 29 | 23 | 18 | 11 | 7 | 19 |
| کابل | 1791 | 2- | 2 | 6 | 13 | 17 | 23 | 25 | 24 | 19 | 13 | 6 | 1 | 12 |
| سالنگ | 3366 | 11- | 9- | 6- | 0 | 3 | 8 | 9 | 8 | 4 | 1 | – | 8- | 0 |
| فیض آباد | 1200 | 0 | 2 | 8 | 14 | 18 | 24 | 27 | 26 | 21 | 8 | 8 | 3 | 13 |
اوسط بارندگی ماهانه به ملی متر و درجه حرارت به سانتی گراد درافغانستان برای سالهای 1956 الی 1989 میلادی مطابق به 1335 الی 1368
(1 ص59)
| اوسط بارنده گی ماهانه به ملی متر | ||||||||||||||
| مراکز | ارتفاع به متر | جدی | دلو | حوت | حمل | ثور | جوزا | سرطان | اسد | سنبله | میزان | عقرب | قوس | مجموعه |
| هرات | 964 | 51 | 46 | 56 | 28 | 10 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 10 | 36 | 239 |
| فراه | 700 | 25 | 23 | 23 | 8 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 3 | 10 | 98 |
| چغچران | 2183 | 30 | 33 | 41 | 36 | 20 | 0 | 0 | 0 | 0 | 10 | 15 | 18 | 203 |
| کندهار | 1010 | 53 | 43 | 41 | 18 | 3 | 0 | 3 | 0 | 0 | 3 | 8 | 20 | 192 |
| کابل | 1791 | 36 | 61 | 69 | 71 | 23 | 0 | 5 | 3 | 3 | 3 | 18 | 23 | 315 |
| سالنگ | 3366 | 109 | 142 | 185 | 198 | 124 | 10 | 8 | 8 | 8 | 30 | 79 | 104 | 1005 |
| فیض آباد | 1200 | 48 | 66 | 91 | 99 | 76 | 8 | 5 | 0 | 3 | 23 | 30 | 33 | 482 |
(1 ص 60)
اوسط مقدار بارنده گی، تبخیر و رطوبت نسبی بعضی مناطق افغانستان درطی 30 سال اخیر
| منطقه | بارش سالانه به ملی متر | تبخیر به ملی متر | رطوبت نسبی به فیصد |
| کابل | 293 (7 چند کمترازتبخیر) | 2177 | 51 |
| جلال آباد | 177 (16 چند کمترازتبخیر) | 3005 | 56 |
| کندهار | 172 (17 چند کمترازتبخیر) | 2933 | 50 |
| هرات | 194 (19 چند کمترازتبخیر) | 3838 | 48 |
| گرشک (هلمند) | 154 (25چند کمترازتبخیر) | 3856 | 43 |
(1 ص34 )
چند حادثه بزرگ درافغانستان ازسال 1972 الی 2013 میلادی
| حادثه | زمان | مجموع جمعیت متضرر شده |
| سیلاب | جنوری 1972 | 250000 |
| سیلاب | جولای 1978 | 271684 |
| سیلاب | جون 1998 | 161000 |
| زلزله | 30 می 1998 | 116935 |
| خشکسالی | می 2000 | 2850000 |
| امراض ساری | جنوری 2002 | 250000 |
| خشکسالی | جولای 2006 | 1900000 |
| خطرات هیدرولوژیک | 13 جنوری2006 | 300000 |
| خشکسالی | اکتوبر 2008 | 280000 |
| طوفان | 5 جنوری 2008 | 170000 |
| رانش زمین بدخشان | جنوری 2013 | 40000 |
| خشکسالی | سال 2017 | 1500000 |
| سیلاب | فبروری سال 2019 | 600000 |
(1 ص 37)
خالی کردن سالانه حوزه های دریایی افغانستان
| حوزه دریایی | تخلیه سالانه به ملیارد متر مکعب |
| پنچ آمو | 22 |
| شمالی | 1.88 |
| هلمند | 9.30 |
| هریرود ومرغاب | 3.06 |
| کابل ومشرقی | 20.76 |
| مجموعه | 57 |
متاسفانه درحدود % 60 آب های جاری افغانستان به نسبت عدم مهارآبها به خارج کشور سرازیرمیگردد و به آسیای میانه، پاکستان و ایران می ریزد. (11 ص43)
نسبت ومساحت زمین های زیرکشت درافغانستان
کشتزارهای که با آب رود خانه آبیاری می شود %47 (37600 کیلومترمربع) معادل 3760000 هکتار
کشتزارهای که با آب کاریز وقنات آبیاری میشوند% 13(10400 کیلومترمربع)معادل 1040000 هکتار
کشتزارهای که با آب چشمه سارها آبیاری می شوند%10 (8000 کیلومترمربع)معادل 800000 هکتار
کشتزارهای دایمی % 30 (24000 کیلومترمربع ) معادل 2400000 هکتار
مجموع % 100 (80000 کیلومترمربع) معادل 8000000 هکتار
مساحت چراگاه های کشور 230000 کیلومترمربع معادل 32000000 هکتار
شرایط استفاده و طرق آبیاری درافغانستان به اساس امارگیری سال 1350
الف – دریاها:
| شرایط ومنابع آب | ساحه به هزار هکتار |
| آبیاری عادی | 1038 یا 1038000 |
| آبیاری به صورت نوبتی | 852 یا 852000 |
| آبیاری بعضاً مواجه به قلت آب | 323 یا 232000 |
| مجموع | 2213 یا 2213000 |
ب – کاریز ها:
| شرایط ومنابع آب | ساحه به هزارهکتار |
| آبیاری عادی | 79 یا 79000 |
| آبیاری به صورت نوبتی | 79 یا 79000 |
| آبیاری بعضاً مواجه به قلت آب | 10 یا 10000 |
| مجموع | 168 یا 168000 |
ج – چشمه ها:
| شرایط ومنابع آب | ساحه به هزارهکتار |
| آبیاری عادی | 187 یا 187000 |
چاه ها ونهرها به صورت نوبتی 16 مجموع 203
تمام منابع:
| شرایط ومنابع آب | ساحه به هزار هکتار |
| آبیاری عادی | 1304 یا 1304000 |
| آبیاری بعضاً مواجه به قلت آب | 333 یا 333000 |
| آبیاری به صورت نوبتی | 931 یا 931000 |
| مجموع کل | 2568 یا 2568000 |
قابل یاد آوری است که هرکیلومترمربع معادل به 100 هکتار یا 500 جریب است.
| معیار | واحد ها | سال 2005 | سال 2010 |
| ساحه (مساحت) | کیلومترمربع | 647500 یا 652000 | 647500 |
| ساحه زراعتی | فیصد | 15- 13 | 15 |
| ساحه جنگل | فیصد | 3 | 2.6 |
| چراگاه دایمی | فیصد | 52 | 46 |
| ساحه کوهستان | فیصد | 63 | 63 |
| جمعیت | میلیون | 24 | 26 |
| ساحه بلند ترازارتفاع 2500 متر | فیصد | 27 | 27 |
| جمعیت روستایی | میلیون | 19 | 20 |
| جمعیت شهری | میلیون | 5 | 6 |
| میزان رشد جمعیت | فیصد | 2.03 | 2.03 |
| جمعیت درفقر | فیصد | 36 | 40 |
| میزان سواد وتعلیم وتربیه | فیصد | 30 | 40 |
| میزان مرگ میراطفال | فی در 1000 | 135 | 111 |
| میزان مرگ میرمادران | فی در 100000 | 1600 | 1600 |
| اوسط عمر | به سال | 44 | 44 |
| میزان آبهای جاری کشور | میلیارد مترمکعب | 67 | 57 |
| میزان آب های زیر زمینی | میلیارد مترمکعب | 2.8 | 2.8 |
| تولید نا خالص داخلی GDP | میلیون دالرآمریکایی | 6853 | 16342 |
| سهم زراعت در GDP | فیصد | 38 | 28 |
| سهم صنعت در GDP | فیصد | 25 | 21 |
| سهم خدمات در GDP | فیصد | 34 | 48 |
| سهم صادرات و واردات در GDP | فیصد | 3 | 3 |
| عاید سرانه فی نفردر GDP | به دالر آمریکایی | 290 | 629 |
| میزان تولیدات زراعتی | میلیون تن | 6 | 5.7 |
مقایسه وضعیت های ملی درسال 2005 و2010 درافغانستان
(1 ص 38)
اگرهرتن (1000 کیلوگرام)غذا خصوصاً غلات برای 6 نفردریک سال اختصاص داده شود این تولیدات میتوان 34.2 الی 36 میلیون نفر را تغذیه کند پس ما ضرورت و نیازبه مواد غذایی برای 28 الی 30 میلیون نفوس فعلی در کشورخود نداریم که برعکس است. یعنی سالانه درحدود 4 ملیارد دالر مواد غذایی ازخارج کشورخصوصاً پاکستان، ایران وآسیای میانه به افغانستان وارد می گردد.
پس باید دربخش زراعت، دامداری، باغبانی واستخراج معادن سرمایه گذاری نمود و وسایل وتجهیزات بیشتر را آماده کرد وهم چنان باید پلان و برنامه منظم دراین بخش ها مطابق نیازجامعه طرح گردد و باید منجمنت و اداره سالم را درکشور حاکم نمود درغیرآن محکوم به عقب مانده گی، وابستگی، وفنا خواهیم بود.
مقادیرعددی شاخص VCI و VLC (فعالیت فوتوسنتز، وضعیت نباتی وپوشش نباتی) که بین صفر تا 100 می باشد
- مقادیرکمتراز10 بیانگر و ضعیت خشکسالی بسیارشدید
- مقادیربیشتراز40 وضعیت عدم خشکسالی یک منطقه
- خشکسالی بسیارشدید > 10
- خشکسالی شدید 19.9 – 10
- خشکسالی متوسط 29.9 – 20
- خشکسالی ضعیف 39.9 – 30
- عدم خشکسالی ≤ 40
- خشکسالی ولسوالی های گلران، کهسان، غوریان، زنده جان، گذره، ادرسکن، شیندند را متأثرساخته
- درولسوالی غوریان وپشتون زرغون افزایش را نشان میدهد.
- درکشک کهنه وکشک رباط سنگی خشکسالی شدید خساراتی را بجای گذاشته
بررسی خشکسالی های ولایت هرات به اساس شاخص وضعت نباتیVCI سطح ولایت هرات توسط پوشش اراضی چون
- زمین های بایر%43.6
- چراگاه %36.9
- زمین های زراعتی للمی %10.2
- زمین های آبی %4.9
- جنگلات %2.84
- مناطق تحت پوشش آب وبرف %3
- مناطق شهری%0.5
احتوا گردیده است.
- طول البلد ˊ13 620 (62 درجه و 13 دقیقه)
- عرض البلد ˊ13 340 (34 درجه و 13 دقیقه)
- ارتفاع ازسطح بحر m3804 – 490 (964 متر)
- اوسط بارنده گی 254mm ) 465 – 210(
- رطوبت نسبی % 48
- اوسط حرارت C016 درجه سانتی گراد
- فشارهوا910 mm/Hg (ملی مترستون سیماب)
- تعداد روزهای بارانی 85 روز
- طول فصل نمویی 230 روز
نتیجه:
ازبحث « بررسی علل خشکسالی های اخیر و بیابان زایی درافغانستان» به این نتیجه دست می یابیم که بشردرکره زمین با مداخلات ودست کاری های بیجای خود درطبیعت باعث تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین گردیده است. اگرچه که کشورما درتولید گازات گلخانه ای وCFC ها وسوخت های فوسیلی وغیره مواد مخرب اتومسفیرسهم چندانی ندارد بازهم متاثرازدیگرکشورهای همجوار درقاره آسیا خصوصاً چین، جاپان، هند، پاکستان، ایران وآسیای میانه می باشد.
دراین مقاله انواع اقلیم های حاکم درافغانستان، سطح نزولات جوی ومقدارآب های جاری دریاهای کشور، مناطق بیابانی ونیمه بیابانی، تقسیمات اقلیمی ونباتات مقاوم دراین مناطق وهمچنان اثرات اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی، خشکسالی ها و بیابان زایی ها مشخص شده وهم چنان طرق مقابله با آن واضح گردیده است. پس امید واریم که برنامه ریزان و دست اندرکاران کشوربه این پدیده سطحی ننگرند وقبل از وقوع همچون حوادث وفاجعه ها پلان ها و برنامه های مشخصی برای نجات کشور و مردم داشته باشند. تا مردم ما ازاین ناحیه کمترمتضررگردند.
پیشنهادات:
1 – فرهنگ سازی درقسمت ذخیره آب باران درتمام مناطق مسکونی به اشکال مختلف
2 – صرفه جویی درآب های جاری و زیر زمینی
3 – جلوگیری ازآلوده گی آب ها درکشور
4 – احداث سد و بند و مهارآبهای جاری درکشور درنقاط مناسب
5 – تغذیه سفره آبهای زیر زمینی درمناطق مختلف کشور
6 – ترویج و استفاده ازنباتات وحیوانات مقاوم درمناطق خشک کشور
7 – استفاده بیشترازآبیاری قطره ای، بارانی و زیر زمینی به جای آبیاری غرقابی وسطحی
8 – سروی جدید مناطق آسیب پذیر، بیابانی وخشک درکشور
منابع ومأخذ مورد استفاده:
1 – گروه نویسنده گان (1393) اولین گزارش افغانستان برای ملل متحد پیرامون تغییراقلیم. چاپ اداره ملی حفاظت محیط زیست درسال 2012 ص 37،47،59،60
2 – نصوصی، غلام حسین (1386) هواشناسی ومحصولات کشاورزی. چاپ استان قدس رضوی ایران ص 5 و6
3 – محمدی، محمد (1382). بیابان وبیابان زایی. چاپ دانشگاه فردوسی مشهد. ص 2 الی 7
4 – محمدی، محمد (1382). فرسایش آبی وبادی. چاپ دانشگاه فردوسی مشهد. ص 2 الی 7
5 – محمدی، محمد (1382). کشت گز و تاغ درتپه های ریگی .ص 357 الی 359
6 – ضیایی، حجت الله (1380) اصول مهندسی آبخیزی داری. چاپ دانشگاه شهید چمران 16 الی 127
7 – حسن یار، سید امیرشاه (1363). جنگلات طبیعی افغانستان. چاپ پوهنځی زراعت پوهنتون کابل
8 – حسن یار، سید امیرشاه (1363). علم مراتع. چاپ پوهنځی وترنری پوهنتون کابل
9 – حسن یار، سید امیرشاه (1363). ایکالوجی افغانستان. چاپ پوهنځی زراعت پوهنتون کابل
10 – عارض، غلام جیلانی (1351) اقلیم شناسی. چاپ پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل – ص15
11 – امین، حمید الله (1354). جغرافیای زراعتی افغانستان. چاپ پوهنځی ادبیات پوهنتون کابل . ص43
12 – حسن لی، علی مراد (1390) تغییرات اقلیمی و پیامد های آن برمنابع آب ومحیط زیست. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد – ص 7 ، 74، 103
13 – گروه نویسندهگان (1387). دست آورد های ادره ملی حفاظت محیط زیست. چاپ اداره ملی حفاظت محیط زیست
14 – گروه نویسنده گان (1391) استراتیژی ملی محیط زیست. چاپ اداره ملی حفاظت محیط زیست.